ЁЯЫб️
Noble Exam City
India's No. 1 Study Material Website – Smart Preparation, Sure Selection
Slave Dynasty – Nasiruddin & Balban ·
3.2 рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдорд╣рдоूрдж рд╡ рдЧ़िрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдмрд▓рдмрди – рдХрдаोрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╢ाрд╕рди
ЁЯХМ рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди – рдиाрдордоाрдд्рд░ рд╕ुрд▓्рддाрди · рдмрд▓рдмрди – рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢рдХ्рддि, рдордЬрдмूрдд рдХेंрдж्рд░
⚔️ рдиिрдпाрдмрдд-рдП-рдЦुрджाрдИ, рд░рдХ्рдд рдФрд░ рд▓ौрд╣ рдиीрддि, рдЬाрд╕ूрд╕ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा, рддुрд░्рдХ-рдП-рдЪрд╣рд▓िрдпाрди рдХा рдЕंрдд
ЁЯУШ
рднाрдЧ – 1 : рд╡िрд╕्рддृрдд рд╕्рдЯрдбी рдиोрдЯ्рд╕ – рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдорд╣рдоूрдж рд╡ рдЧ़िрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдмрд▓рдмрди
UPSC/PCS Level
ЁЯОп рдлोрдХрд╕: Nasiruddin as Puppet Sultan, Balban as Real Ruler – Niyabat-e-Khudai, Blood & Iron, Spy System, Centralisation, Rajput suppression.
ЁЯзн 1. рднूрдоिрдХा – рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдХे рдмाрдж рд╕े рдмрд▓рдмрди рддрдХ
рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдХे рдмाрдж рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдоें рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ рдЕрд╕्рдеिрд░рддा,
рддुрд░्рдХ-рдП-рдЪрд╣рд▓िрдпाрди рдХी рдмрдв़рддी рд╢рдХ्рддि, рд╡ рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै।
рд░рдЬ़िрдпा рдХे рдкрддрди рдХे рдмाрдж, рдЕрди्рддрддः
рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдорд╣рдоूрдж (1246–1266) рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд╢ाрд╕рди рдФрд░
рдмрд▓рдмрди рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕рдд्рддा рдХा рджौрд░ рд╢ुрд░ू рд╣ोрддा рд╣ै,
рдЬो рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ “рдХрдаोрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдпрдХрд░рдг” рдоें рдмрджрд▓рддा рд╣ै।
ЁЯХМ 2. рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдорд╣рдоूрдж – рдзाрд░्рдоिрдХ, рдкрд░ рдХрдордЬोрд░ рд╢ाрд╕рдХ
- рд╡рд╣ рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдХे рдкुрдд्рд░ों рдоें рд╕े рдПрдХ рдеा; рд░рдЬ़िрдпा рд╡ рдЕрди्рдп рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХे рдмाрдж рдЙрд╕े рд╕ुрд▓्рддाрди рдмрдиाрдпा рдЧрдпा।
- рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╕े рдзाрд░्рдоिрдХ, рд╕рд░рд▓ рд╡ рдкुрд╕्рддрдХों/рдЗрдмाрджрдд рдоें рд░рдд – рд╢ाрд╕рди–рдХौрд╢рд▓ рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдХрдордЬोрд░।
- рдЗрд╕ рдЕрд╡рд╕рд░ рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдХрд░ рдЙрд╕рдХा рд╡рдЬ़ीрд░ рдЧ़िрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдмрд▓рдмрди рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕рдд्рддा рдкрд░ рд╣ाрд╡ी рд╣ुрдЖ।
ЁЯУМ
Exam Tip:
рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди = Puppet Sultan,
Balban = De facto ruler.
рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рдпрд╣ी Balban рд╕ुрд▓्рддाрди рдмрдирдХрд░ рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдХे “рдХрдаोрд░ рд╢ाрд╕рдХ” рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░рддा рд╣ै।
ЁЯЫб️ 3. рдЧ़िрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдмрд▓рдмрди – рдЧुрд▓ाрдо рд╕े рд╕ुрд▓्рддाрди рддрдХ
ЁЯзТ 3.1 рдкृрд╖्рдарднूрдоि
- рдмрд▓рдмрди рднी рддुрд░्рдХी рдоूрд▓ рдХा рдЧुрд▓ाрдо рдеा; рдЧुрд▓ाрдо рдмाрдЬ़ाрд░ рд╕े рдЦрд░ीрджा рдЧрдпा, рдлिрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рдкрджों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा।
- Ilutmish рдХे рд╕рдордп рдЪрд╣рд▓рдЧाрдиी рдоें рд╢ाрдоिрд▓; рдзीрд░े–рдзीрд░े рд╕рдмрд╕े рдордЬрдмूрдд рдЕрдоीрд░ों рдоें рд╕े рдПрдХ рдмрди рдЧрдпा।
- рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдХे рд╕рдордп рдиाрдпрдм-рдП-рд╕ुрд▓्рддрдирдд (рдиाрдпрдм/рд╡рдЬ़ीрд░) – рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢ाрд╕рдирдХाрд░ी рд╢рдХ्рддि।
ЁЯСС 3.2 рд╕ुрд▓्рддाрди рдмрдирдиा
- рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдХी рдоृрдд्рдпु рдХे рдмाрдж, рд╕ंрдХ्рд░рдордгрдХाрд▓ рдХे рдмाрдж 1266 рдИ. рдоें рдмрд▓рдмрди рд╕्рд╡рдпं рд╕ुрд▓्рддाрди рдмрдиा।
- рдЙрд╕рдХा рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рд▓рдЧрднрдЧ 1266–1287 рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै – рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдХा рд╕рдмрд╕े рдХрдаोрд░ рдЪрд░рдг।
ЁЯМЯ 4. рдмрд▓рдмрди рдХा “рдиिрдпाрдмрдд-рдП-рдЦुрджाрдИ” рд╕िрдж्рдзांрдд (Theory of Kingship)
рдмрд▓рдмрди рдиे рд╕ुрд▓्рддाрди рдХो “рдЦुрджा рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзि / рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдиाрдпрдм” рдоाрдиा –
рдЗрд╕े рд╣ी “рдиिрдпाрдмрдд-рдП-рдЦुрджाрдИ” рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЗрд╕рд╕े рд░ाрдЬрд╕рдд्рддा рдХो рджैрд╡ी, рдКँрдЪा рдФрд░ рднрдп–рд╕рдо्рдоाрди рд╡ाрд▓ा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоिрд▓ा।
- рд╕ुрд▓्рддाрди рдХी рдЫрд╡ि: рдХेрд╡рд▓ рд╕ेрдиाрдкрддि рдирд╣ीं, рджैрд╡ी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рд╡ाрд▓ा рд╢ाрд╕рдХ।
- рдЬрди рд╕ाрдоाрди्рдп рдФрд░ рдЕрдоीрд░ों рдХे рдмीрдЪ рд╕ुрд▓्рддाрди рдХे рд▓िрдП рднрдп + рд╢्рд░рдж्рдзा рдХा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдмрдиाрдиा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп।
- рджрд░рдмाрд░ рдХी рд░рд╕्рдоें – рдЬैрд╕े рд╕िрдЬрджा (рд╕ाрд╖्рдЯांрдЧ рдк्рд░рдгाрдо) рдФрд░ рдкैрдмोрд╕ (рдкाँрд╡ рдЪूрдордиा) – рдЗрд╕ी рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рддрд╣рдд рд╕рдЦ्рддी рд╕े рд▓ाрдЧू।
ЁЯУШ
GS Mains Language:
“Balban transformed Sultan from first among equals to a semi-divine figure,
using the doctrine of Niyabat-e-Khudai and strict court etiquette.”
ЁЯй╕ 5. рд░рдХ्рдд рдФрд░ рд▓ौрд╣ рдиीрддि (Blood and Iron Policy)
- рдмрд▓рдмрди рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ों, рдбрдХैрддी рдФрд░ рдЕрд╕्рдеिрд░рддा рдХो рд░ोрдХрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдаोрд░ рджंрдб рдФрд░ рд╕ैрди्рдп рдмрд▓ рдХा рднрд░рдкूрд░ рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा।
- рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдоेрд╡ाрдд, рджोрдЖрдм, рд░ोрд╣िрд▓рдЦंрдб рдЬैрд╕े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдбाрдХुрдУं/рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХрдаोрд░ рдЕрднिрдпाрди।
- рд░ाрдЬрдкूрдд рдХिрд▓ों рд╡ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рд╕рд░рджाрд░ों рдкрд░ рд╕рдЦ्рдд рдХाрд░्рд░рд╡ाрдИ – рддाрдХि рдХेंрдж्рд░ рдХा рднрдп рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рд╕рдХे।
ЁЯСБ️ 6. рдЬाрд╕ूрд╕ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा – Barid рд╡ Munhiyan
рдмрд▓рдмрди рдиे рд╕рд▓्рддрдирдд рдоें рдордЬрдмूрдд рдЦुрдлिрдпा рддंрдд्рд░ рдЦрдб़ा рдХिрдпा –
рддाрдХि рдк्рд░ांрддीрдп рдЧрд╡рд░्рдирд░ों, рдЕрдоीрд░ों рдФрд░ рд╕ीрдоांрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рд╕ूрдЪрдиाрдПँ рд╕ीрдзे рд╕ुрд▓्рддाрди рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪे।
- рдмाрд░िрдж (Barid) – рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдЬाрд╕ूрд╕ / рд╕ूрдЪрдиा–рд╡ाрд╣рдХ; рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд░िрдкोрд░्рдЯ рд╕ीрдзे рд╕ुрд▓्рддाрди рдХो।
- рдоुрди्рд╣िрдпाрди (Munhiyan) – рдЧुрдк्рдд рдЬाрд╕ूрд╕; рд╕्рдеाрдиीрдп рд╣рд▓рдЪрд▓ें, рд╕ाрдЬिрд╢ें, рд╡िрдж्рд░ोрд╣–рд░ुрдЭाрди рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХрд░рддे।
- рдЬाрд╕ूрд╕ों рдХो рдк्рд░ांрддीрдп рдЕрдоीрд░ों рдХे рдЕрдзीрди рдирд╣ीं, рд╕ीрдзे рдХेंрдж्рд░/рд╕ुрд▓्рддाрди рдХे рдЕрдзीрди рд░рдЦा рдЧрдпा।
ЁЯСе 7. рддुрд░्рдХ-рдП-рдЪрд╣рд▓िрдпाрди (Chahalgani) рдХा рджрдорди
- рдЗрд▓्рддुрддрдоिрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдП рдЧрдП 40 рддुрд░्рдХ рдЕрдоीрд░ों рдХा рд╕рдоूрд╣ рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рд╕ुрд▓्рддाрдиों рдХो рднी рдЪुрдиौрддी рджेрдиे рд▓рдЧा।
- рдмрд▓рдмрди рдиे рд╕рдд्рддा рдоें рдЖрддे рд╣ी рдЗрд╕ рд╕рдоूрд╣ рдХी рд╢рдХ्рддि рдХो рдХ्рд░рдорд╢ः рддोрдб़ा, рдЕрдиेрдХ рдЕрдоीрд░ों рдХो рд╣рдЯा рджिрдпा।
- рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рдХेंрдж्рд░ рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪрддा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиा, рддाрдХि рдХोрдИ рдЕрдоीрд░ рдЦुрдж рдХो рд╕ुрд▓्рддाрди рд╕े рдмрд░ाрдмрд░ рди рд╕рдордЭे।
ЁЯП╣ 8. рд╕ीрдоांрдд рдиीрддि – рдоंрдЧोрд▓ों рд╡ рд╕ीрдоाрд╡рд░्рддी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг
ЁЯМД 8.1 рдЙрдд्рддрд░–рдкрд╢्рдЪिрдо рд╕ीрдоांрдд
- рдоंрдЧोрд▓ों рдХे рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЖрдХ्рд░рдордг рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдмрд▓рдмрди рдиे рд╕ीрдоांрдд рдк्рд░ांрддों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдордЬрдмूрдд рдХी।
- рдХрдИ рдХिрд▓ों рдХी рдорд░рдо्рдордд, рд╕ैрдиिрдХ рдЫाрд╡рдиिрдпाँ, рдЪुрд╕्рдд рдХрдоांрдбрд░ – рддाрдХि рдЕрдЪाрдирдХ рд╣рдорд▓ा рди рд╣ो рд╕рдХे।
ЁЯПЮ️ 8.2 рдоेрд╡ाрдд, рджोрдЖрдм рд╡ рдмंрдЧाрд▓
- рдоेрд╡ाрдд рд╡ рджोрдЖрдм – рдбाрдХुрдУं рд╡ рд╡िрдж्рд░ोрд╣िрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЕрднिрдпाрди, рдЦेрдд–рдЧाँрд╡ों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा।
- рдмंрдЧाрд▓ – рд▓рдЧрднрдЧ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╡ाрд▓ा; рдмрд▓рдмрди рдиे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ों рдХो рдХुрдЪрд▓рдХрд░ рдХेंрдж्рд░ рдХी рдкрдХрдб़ рдмрдв़ाрдИ।
ЁЯПЫ️ 9. рджрд░рдмाрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди – рд╢ाрди рд╡ рджूрд░ी
- рджрд░рдмाрд░ рдоें рд╣ँрд╕ी–рдордЬ़ाрдХ, рдЕрдиौрдкрдЪाрд░िрдХрддा, рд╕ाрдзाрд░рдг рд╡рд╕्рдд्рд░ рдЬैрд╕ी рдЪीрдЬें рд╕рдЦ्рддी рд╕े рдиिрд╖िрдж्рдз।
- рдЕрдоीрд░ों рдХो рджрд░рдмाрд░ рдоें рд╕рдн्рдп рдкोрд╢ाрдХ, рдиिрдпрдд рдиिрдпрдоों рдХे рд╕ाрде рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиा рдкрдб़рддा।
- рджрд░рдмाрд░ рдХे рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рд╕े рд╕ुрд▓्рддाрди рдХी рдКँрдЪी, рдкрд╣ुँрдЪ рд╕े рджूрд░, рджैрд╡ी рдЫрд╡ि рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोрддी рдеी।
⚔️ 10. рд░ाрдЬрдкूрдд рд╕рд░рджाрд░ों рд╡ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ों рдХा рджрдорди
- рдХрдИ рд░ाрдЬрдкूрдд рдХिрд▓े (рд╡िрд╢ेрд╖рддः рджोрдЖрдм рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рдЖрд╕рдкाрд╕ рдХे рдЗрд▓ाрдХ़े) рдмрд▓рдмрди рдХी рдиीрддि рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоें рд░рд╣े।
- рдЙрдж्рджेрд╢्рдп: рд╕ीрдоांрдд рдкрд░ рдХोрдИ рднी рд╕्рдеाрдиीрдп рд╢рдХ्рддि рд╕्рд╡рддंрдд्рд░/рд╕рдоाрдиांрддрд░ рдХेंрдж्рд░ рди рдмрди рд╕рдХे।
- рдпрд╣ी рдиीрддि рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рд╕рд▓्рддрдирдд рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╡ рд╕्рдеिрд░рддा рджोрдиों рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рдмрдиी।
⚰️ 11. рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ рд╕рдорд╕्рдпा рд╡ рдмрд▓рдмрди рдХे рдмाрдж
- рдмрд▓рдмрди рдиे рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рдк्рд░िंрд╕ рдоुрд╣рдо्рдордж рдХो рдпोрдЧ्рдп рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рдХे рд░ूрдк рдоें рддैрдпाрд░ рдХिрдпा, рдкрд░ рдЙрд╕рдХी рдпुрдж्рдз рдоें рдоृрдд्рдпु рдиे рдмрд▓рдмрди рдХो рддोрдб़ рджिрдпा।
- рдмрд▓рдмрди рдХे рдмाрдж рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдоें рд╡рд╣ी рд╕рдд्рддांрддрд░рдг рдХी рдХрдордЬोрд░ी рдлिрд░ рдЙрднрд░ рдЖрдИ।
- рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж, рдмрд▓рдмрди рдХा рд╢ाрд╕рди рд╕рд▓्рддрдирдд рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди, рдХрдаोрд░рддा рдФрд░ рдХेंрдж्рд░–рдордЬрдмूрддी рдХी рдоिрд╕ाрд▓ рдмрди рдЧрдпा।
ЁЯУШ 12. рд╕рдордЧ्рд░ рдоूрд▓्рдпांрдХрди – рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рд╕े рдмрд▓рдмрди рддрдХ
рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдорд╣рдоूрдж – рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡ рдХрдордЬोрд░ рд╕ुрд▓्рддाрди, рдЬिрд╕рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдмрд▓рдмрди рдиे рд╕рдд्рддा рд╕ँрднाрд▓ी।
рдмрд▓рдмрди – рдХрдаोрд░, рдХेंрдж्рд░ीрдХृрдд, рдЬाрд╕ूрд╕ी–рддंрдд्рд░ рд╡ рджैрд╡ी рд░ाрдЬрд╕рдд्рддा рдХा рд╕рдорд░्рдердХ рд╢ाрд╕рдХ,
рдЬिрд╕рдиे Delhi Sultanate рдХो рдЕрдиुрд╢ाрд╕िрдд рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рджिрдпा рдФрд░
рдЖрдЧे рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╡ंрд╢ों (рдЦिрд▓рдЬी рдЖрджि) рдХे рд▓िрдП рдЖрдзाрд░ рддैрдпाрд░ рдХिрдпा।
ЁЯза
Mains рд╕ाрд░:
“B alban used blood and iron, strong intelligence network and the doctrine of Niyabat-e-Khudai to check the power of nobles, control frontier regions and transform Delhi Sultanate into a highly centralised monarchy.”
“B alban used blood and iron, strong intelligence network and the doctrine of Niyabat-e-Khudai to check the power of nobles, control frontier regions and transform Delhi Sultanate into a highly centralised monarchy.”
Balban Notes in Hindi
Niyabat-e-Khudai Theory
Blood and Iron Policy
Nasiruddin Mahmud & Balban
Delhi Sultanate Centralisation
⚡
рднाрдЧ – 2 : рдд्рд╡рд░िрдд рдкुрдирд░ाрд╡ृрдд्рддि – рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рд╡ рдмрд▓рдмрди (3–4 рдоिрдирдЯ рдоें)
Hindi Quick Recap
⚡ UPSC, State PCS, RO/ARO, UPSSSC, Police & All Exams рдХे рд▓िрдП рд╣ाрдИ–рдпीрд▓्рдб рдкॉрдЗंрдЯ्рд╕।
1️⃣ рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдорд╣рдоूрдж – рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें
- рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдХा рд╕ुрд▓्рддाрди (1246–1266 рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕)।
- рд╕्рд╡рднाрд╡ рд╕े рдзाрд░्рдоिрдХ; рд╢ाрд╕рди–рдХाрд░्рдп рдоें рдХрдо рд╕рдХ्рд░िрдп।
- рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕рдд्рддा – рдЙрд╕рдХे рд╡рдЬ़ीрд░ рдмрд▓рдмрди рдХे рд╣ाрде рдоें।
2️⃣ Balban – De facto рд╕े De jure рд╢ाрд╕рдХ
- рдкрд╣рд▓े рдиाрдпрдм/рд╡рдЬ़ीрд░, рдмाрдж рдоें рд╕्рд╡рдпं рд╕ुрд▓्рддाрди (1266–1287)।
- рдХрдаोрд░, рдЕрдиुрд╢ाрд╕рдирдк्рд░िрдп, рд╕рдд्рддा–рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╢ाрд╕рдХ।
- Slave Dynasty рдХा рд╕рдмрд╕े рдордЬрдмूрдд рд╢ाрд╕рдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
3️⃣ Niyabat-e-Khudai
- рд╕ुрд▓्рддाрди = рдЦुрджा рдХा рдиाрдпрдм (рдк्рд░рддिрдиिрдзि)।
- рд╕ुрд▓्рддाрди рдХी рд╣ैрд╕िрдпрдд рд╕ाрдоाрди्рдп рд╢ाрд╕рдХ рд╕े рдКрдкрд░ – рджैрд╡ी рджрд░्рдЬा।
- рджрд░рдмाрд░ рдоें рд╕िрдЬрджा, рдкैрдмोрд╕ рдЬैрд╕ी рд░рд╕्рдоें – рд░ाрдЬрд╕рдд्рддा рдХी рдКँрдЪाрдИ рджिрдЦाрдиे рдХे рд▓िрдП।
4️⃣ Blood & Iron Policy
- рд╡िрдж्рд░ोрд╣, рдбрдХैрддी, рдЕрд░ाрдЬрдХрддा рдХे рд▓िрдП рдХрдаोрд░ рджंрдб।
- рдоेрд╡ाрдд, рджोрдЖрдм, рд╕ीрдоांрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╕рдЦ्рдд рд╕ैрди्рдп рдЕрднिрдпाрди।
- рд░ाрдЬрдкूрдд рдХिрд▓ों рд╡ рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рд░рджाрд░ों рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг।
5️⃣ Spy System – Barid & Munhiyan
- Barid = рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдЬाрд╕ूрд╕; Munhiyan = рдЧुрдк्рдд рдЬाрд╕ूрд╕।
- рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░िрдкोрд░्рдЯ = рд╕ुрд▓्рддाрди рдХो; рдЕрдоीрд░ों рдХे рдЕрдзीрди рдирд╣ीं।
- рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░ांрдд рдпा рдЕрдоीрд░ рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рдкूрд░्рд╡ рд╕ूрдЪрдиा рдоिрд▓рдиा рдЖрд╕ाрди рд╣ुрдЖ।
6️⃣ Chahalgani & Frontier Policy
- рддुрд░्рдХ-рдП-рдЪрд╣рд▓िрдпाрди = рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЕрдоीрд░; рдмрд▓рдмрди рдиे рдЗрд╕े рдХрдордЬोрд░ рдХिрдпा।
- рд╕ीрдоांрдд рдкрд░ рдХिрд▓े, рдЪौрдХिрдпाँ, рд╕ैрди्рдп рдЫाрд╡рдиिрдпाँ – рдЦाрд╕рдХрд░ рдЙрдд्рддрд░–рдкрд╢्рдЪिрдо।
- рдмंрдЧाрд▓ рдЬैрд╕े рдк्рд░ांрддों рдХी “рд▓рдЧрднрдЧ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा” рдкрд░ рдЕंрдХुрд╢।
Balban Quick Revision
Nasiruddin Short Notes
Niyabat-e-Khudai Summary
Blood and Iron One-liners
❓
рднाрдЧ – 3 : PYQ / One-liners – рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рд╡ рдмрд▓рдмрди (Show / Hide Answer)
40 Exam Qs
рдлोрдХрд╕: Nasiruddin as puppet, Balban’s kingship theory, blood and iron, spy system, Rajput policy, Chahalgani, frontier control, exam keywords।
Q1. рдирд╕ीрд░ुрдж्рджीрди рдорд╣рдоूрдж рдХिрд╕ рд╡ंрд╢ рдХा рд╕ुрд▓्рддाрди рдеा рдФрд░ рдЙрд╕े рдХ्рдпों “рдХрдардкुрддрд▓ी рд╕ुрд▓्рддाрди” рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рд╡рд╣ рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдХा рд╕ुрд▓्рддाрди рдеा; рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕рдд्рддा рдЙрд╕рдХे рд╡рдЬ़ीрд░ рдмрд▓рдмрди рдХे рд╣ाрде рдоें рдеी।
Q2. рдХिрд╕ рд╢ाрд╕рдХ рдХो Delhi Sultanate рдоें “рдХрдаोрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╢ाрд╕рди” рдХा рдк्рд░рддीрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рдЧ़िрдпाрд╕ुрдж्рджीрди рдмрд▓рдмрди।
Q3. “рдиिрдпाрдмрдд-рдП-рдЦुрджाрдИ” рд╕िрдж्рдзांрдд рдХिрд╕ рд╕ुрд▓्рддाрди рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдХ्рдпा рд╣ै? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рдмрд▓рдмрди; рдЕрд░्рде – рд╕ुрд▓्рддाрди рдЦुрджा рдХा рдиाрдпрдм (рдк्рд░рддिрдиिрдзि) рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рд╕рдд्рддा рджैрд╡ी рд╣ै।
Q4. рдмрд▓рдмрди рдХी рд╢ाрд╕рди–рд╢ैрд▓ी рдХो рдк्рд░ाрдпः рдХिрд╕ рдиीрддि рд╕े рдЬोрдб़ा рдЬाрддा рд╣ै – “Blood and Iron Policy” рдпा “Soft Policy”? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: “Blood and Iron Policy” (рд░рдХ्рдд рдФрд░ рд▓ौрд╣ рдиीрддि)।
Q5. рдмрд▓рдмрди рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ рджो рдк्рд░рдоुрдЦ рдЬाрд╕ूрд╕ी рддंрдд्рд░ों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा – рдЬिрдирдХे рдиाрдо Barid рдФрд░ Munhiyan рдмрддाрдП рдЬाрддे рд╣ैं? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: Barid (рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдЬाрд╕ूрд╕) рдФрд░ Munhiyan (рдЧुрдк्рдд рдЬाрд╕ूрд╕)।
Q6. рддुрд░्рдХ-рдП-рдЪрд╣рд▓िрдпाрди (Chahalgani) рд╕рдоूрд╣ рдХो рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рд░ूрдк рд╕े рдХिрд╕ рд╕ुрд▓्рддाрди рдиे рддोрдб़ा/рдХрдордЬोрд░ рдХिрдпा? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рдмрд▓рдмрди।
Q7. рд╕ुрд▓्рддाрди рдХे рд╕ाрдордиे рдкूрд░्рдг рджрдг्рдбрд╡рдд рдпा рд╕ाрд╖्рдЯांрдЧ рдк्рд░рдгाрдо рдХो рдХ्рдпा рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा, рдЬिрд╕े рдмрд▓рдмрди рдиे рдмрдв़ाрд╡ा рджिрдпा? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рд╕िрдЬрджा।
Q8. рд╕ुрд▓्рддाрди рдХे рдкैрд░ों рдХो рдЪूрдордиे рдХी рд░рд╕्рдо рдХो рдХ्рдпा рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा, рдЬो рдмрд▓рдмрди рдХे рджрд░рдмाрд░ рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдеी? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рдкैрдмोрд╕।
Q9. рдмрд▓рдмрди рдиे рдХिрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдФрд░ рдбрдХैрддी рдХो рджрдмाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдаोрд░ рдЕрднिрдпाрди рдЪрд▓ाрдП – рдоेрд╡ाрдд, рджोрдЖрдм рдпा рдмंрдЧाрд▓? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рдоेрд╡ाрдд рдФрд░ рджोрдЖрдм (рд╕ाрде рд╣ी рдЕрди्рдп рд╕ीрдоांрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░)।
Q10. рдХिрд╕ рд╕ुрд▓्рддाрди рдиे Bengal рдХी рд▓рдЧрднрдЧ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдкрд░ рдХрдаोрд░ рдХाрд░्рд░рд╡ाрдИ рдХी, рддाрдХि рдХेंрдж्рд░ рдХी рдкрдХрдб़ рдмрдиी рд░рд╣े? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рдмрд▓рдмрди।
Q11. рдХिрд╕ рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ीрдп рд╕ुрд▓्рддाрди рдХे рдмाрд░े рдоें рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдк्рд░рдЬा рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЕрдоीрд░ों рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рдЬрдЧ рдФрд░ рдХрдаोрд░ рдеा? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рдмрд▓рдмрди – рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рдЕрдоीрд░ों рдХी рд╢рдХ्рддि рдХो рддोрдб़рдХрд░ рдХेंрдж्рд░ рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рдеा।
Q12. Nasiruddin Mahmud рдХी рдзाрд░्рдоिрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╕े рдХ्рдпा рдкрд░िрдгाрдо рдиिрдХрд▓ा – рдХेंрдж्рд░ीрдХрд░рдг рдпा рд╡рдЬ़ीрд░ рдХा рдЙрднाрд░? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рд╡рдЬ़ीрд░ (рдмрд▓рдмрди) рдХा рдЙрднाрд░ рдФрд░ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕рдд्рддा рдЙрд╕ी рдХे рд╣ाрде рдоें рдЖрдиा।
Q13. рдмрд▓рдмрди рдХिрд╕ рд╡ंрд╢ рдХा рд╢ाрд╕рдХ рдеा – рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдпा рдЦिрд▓рдЬी рд╡ंрд╢? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢।
Q14. рдХ्рдпा рдмрд▓рдмрди рднी рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рдЧुрд▓ाрдо (Slave) рдеा? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рд╣ाँ, рд╡рд╣ рднी рддुрд░्рдХी рдоूрд▓ рдХा рдЧुрд▓ाрдо рдеा рдЬो рдзीрд░े–рдзीрд░े рдЙрдЪ्рдЪ рдкрджों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा।
Q15. рдмрд▓рдмрди рдХे рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдХो рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдХिрд╕ рдЕрд╡рдзि рдХे рдмीрдЪ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै – 1266–1287 рдпा 1290–1320? ЁЯСБ️Show / Hide
рдЙрдд्рддрд░: рд▓рдЧрднрдЧ 1266–1287 рдИ. (рд╕्рд░ोрдд–рдЕंрддрд░ рд╕े рд╣рд▓्рдХा рдЕंрддрд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै)।
Q16. рдХिрд╕ рд╕ुрд▓्рддाрди рдиे рджрд░рдмाрд░ рдоें рд╣ँрд╕ी–рдордЬ़ाрдХ, рдЕрдиौрдкрдЪाрд░िрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдкрд░ рд▓рдЧрднрдЧ рдк्рд░рддिрдмंрдз рд▓рдЧा рджिрдпा?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдмрд▓рдмрди।
Q17. “Sultan is not a mere ruler, he is shadow of God on earth” – рдпрд╣ рд╕ोрдЪ рдХिрд╕ рд╕ुрд▓्рддाрди рдХी рдеी?ЁЯСБ️Show
рд╕ंрдХेрдд: рдиिрдпाрдмрдд-рдП-рдЦुрджाрдИ рд╡ाрд▓ा рдмрд▓рдмрди।
Q18. Balban рдХी “Blood & Iron Policy” рдоुрдЦ्рдпрддः рдХिрд╕рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдеी – рдЕрдоीрд░ों рдХे рд╡िрд▓ाрд╕ рдпा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рд╡ рдбрдХैрддी рдХे рдЦिрд▓ाрдл?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рд╡िрдж्рд░ोрд╣, рдбрдХैрддी, рдЕрд░ाрдЬрдХрддा рдФрд░ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рд╕рд░рджाрд░ों рдХे рдЦिрд▓ाрдл।
Q19. рдмрд▓рдмрди рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХ्рдпा рдеा – рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╡िрд╕्рддाрд░ рдпा рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдиिрдпंрдд्рд░рдг?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдФрд░ рдХेंрдж्рд░ рдХी рд╢рдХ्рддि рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиा।
Q20. Chahalgani рдХो рдЦрдд्рдо рдХрд░рдиे рд╕े рдХिрд╕ рд╡рд░्рдЧ рдХी рд╢рдХ्рддि рдкрд░ рдЪोрдЯ рдкрд╣ुँрдЪी?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рддुрд░्рдХ рдЕрдоीрд░ों/рдЙрдЪ्рдЪ рдХुрд▓ीрдиों рдХी рд╢рдХ्рддि рдкрд░।
Q21. Nasiruddin Mahmud рдХे рд╕рдордп рд╕рд▓्рддрдирдд рдХी рдиीрддि рдЕрдзिрдХ рдХिрд╕рдХी рд╕ोрдЪ рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдеी – Nasir рдпा Balban?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдмрд▓рдмрди рдХी рд╕ोрдЪ рд╕े।
Q22. рдХ्рдпा Balban рдиे рдХिрд╕ी рдмрдб़े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╡िрдЬрдп рдЕрднिрдпाрди рдЪрд▓ाрдП, рдЬैрд╕े Alauddin Khilji рдиे рдмाрдж рдоें рдЪрд▓ाрдП?ЁЯСБ️Show
рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЙрдд्рддрд░: рдирд╣ीं; рдЙрд╕рдХा рдлोрдХрд╕ рдЕрдзिрдХрддрд░ рдЖंрддрд░िрдХ рд╕्рдеिрд░рддा рд╡ рд╕ीрдоांрдд рд░рдХ्рд╖ा рдкрд░ рдеा, рди рдХि рдмрдб़े рднू–рд╡िрд╕्рддाрд░ рдкрд░।
Q23. Balban рдХी рдиीрддि рдХो рдХिрд╕ рд╢рдм्рдж–рдпुрдЧ्рдо рд╕े рдЬोрдб़ा рдЬाрддा рд╣ै – Fear & Reverence рдпा Love & Harmony?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: Fear & Reverence (рднрдп рдФрд░ рд╕рдо्рдоाрди)।
Q24. Nasiruddin Mahmud рдХिрд╕ рдЪीрдЬ рдХे рд▓िрдП рдЬ्рдпाрджा рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै – рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╡ीрд░рддा рдпा рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдзाрд░्рдоिрдХрддा?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдзाрд░्рдоिрдХрддा рдХे рд▓िрдП।
Q25. Balban рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ीрдоांрдд рдиीрддि рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдг рдХ्рдпा рдеा?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдоंрдЧोрд▓ों рд╡ рдЕрди्рдп рдмाрд╣рд░ी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХे рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЖрдХ्рд░рдордг рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा।
Q26. Balban рдХी рдиीрддि рдЕрдзिрдХ рдХिрд╕ рджिрд╢ा рдоें рдеी – рд╡िрдХेрди्рдж्рд░ीрдХрд░рдг рдпा рдХेрди्рдж्рд░ीрдХрд░рдг?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдХेрди्рдж्рд░ीрдХрд░рдг (Centralisation)।
Q27. Blood and Iron Policy рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ рдХ्рдпा рдеा?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдк्рд░рдЬा рдФрд░ рдЕрдоीрд░ों рдХे рдорди рдоें рд╕ुрд▓्рддाрди рдХे рдк्рд░рддि рднрдп рдФрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдХी рднाрд╡рдиा।
Q28. Balban рдЕрдкрдиे рджрд░рдмाрд░ рдХो рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдоाрд╣ौрд▓ рдоें рдЪрд▓ाрдиा рдЪाрд╣рддा рдеा – рдоिрд▓рдирд╕ाрд░ рдпा рдЧрдо्рднीрд░?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдЕрдд्рдпंрдд рдЧрдо्рднीрд░ рд╡ рдЕрдиुрд╢ाрд╕िрдд рдоाрд╣ौрд▓ рдоें।
Q29. Nasiruddin–Balban рдЪрд░рдг рдХो рдЧुрд▓ाрдо рд╡ंрд╢ рдоें рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рдХा рджौрд░ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै – Transition рдпा Decline?ЁЯСБ️Show
Model Point: Transition – рдЬрд╣ाँ рд╕े Delhi Sultanate рдПрдХ Loose Structure рд╕े Strong Central Monarchy рдХी рдУрд░ рдмрдв़рддा рд╣ै।
Q30. рдПрдХ рд╡ाрдХ्рдп рдоें – Balban рдХा Delhi Sultanate рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдоुрдЦ्рдп рдпोрдЧрджाрди рдХ्рдпा рд╣ै?ЁЯСБ️Show
Model Line:
“Balban gave Delhi Sultanate a disciplined, centralised and fear-based authority system,
curbing nobles and strengthening frontier defence.”
Q31. Balban рдиे рдХिрди рд▓ोрдЧों рдХो рдЕрдкрдиी рдиीрддि рдХा рдоुрдЦ्рдп рд▓рдХ्рд╖्рдп рдмрдиाрдпा – рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рдЕрдоीрд░ рд╡ рдбाрдХू рдпा рдЖрдо рдХिрд╕ाрди?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рдЕрдоीрд░, рдбाрдХू рдФрд░ рд╕ीрдоा–рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдЕрд╕्рдеिрд░ рддрдд्рд╡।
Q32. Niyabat-e-Khudai рд╕िрдж्рдзांрдд рдХा рдоुрдЦ्рдп рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХिрд╕рдХो рдХрдордЬोрд░ рдХрд░рдиा рдеा – рджेрд╡рддा рдпा рджрд░рдмाрд░ рдХे рдЕрдоीрд░ों рдХो?ЁЯСБ️Show
рд╕ंрдХेрдд: рджрд░рдмाрд░ рдХे рдЕрдоीрд░ों рдХो – рддाрдХि рд╡े рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╕ुрд▓्рддाрди рдХे рд╕рдордХрдХ्рд╖ рди рд╕рдордЭें।
Q33. Spy System рдХे рдХाрд░рдг рдХिрд╕े рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдХрдаिрдиाрдИ рд╣ोрдиे рд▓рдЧी – рдк्рд░ांрддीрдп рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдпा рд╕ाрдоाрди्рдп рдк्рд░рдЬा рдХो?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдк्рд░ांрддीрдп рдЧрд╡рд░्рдирд░ рд╡ рдЕрдоीрд░ – рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдирдХी рд╣рд░ рдЧрддिрд╡िрдзि рд╕ुрд▓्рддाрди рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рд╕рдХрддी рдеी।
Q34. Balban рдХे рд╕рдордп Delhi Sultanate рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХ्рдпा рдеा – Survival рдпा Expansion?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: Survival + Internal Stability + Strong Centre (Expansion рдмाрдж рдХे рд╡ंрд╢ों рдоें рдЕрдзिрдХ рджिрдЦрддा рд╣ै)।
Q35. Nasiruddin рдХी рдХрдордЬोрд░ी рдХा “рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рдкрд░िрдгाрдо” рдХ्рдпा рдиिрдХрд▓ा?ЁЯСБ️Show
Model Point: рдмрд▓рдмрди рдЬैрд╕ी рд╕рдХ्рд╖рдо рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╢рдХ्рддि рдХो рдКрдкрд░ рдЖрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓ा।
Q36. Balban рдХे рд╕рдордп Delhi Sultanate рдХी рдЫрд╡ि рдмाрд╣рд░ी рджुрдиिрдпा рдоें рдХैрд╕ी рдмрдиी – weak рдпा disciplined power?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: disciplined рдФрд░ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд╢рдХ्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें।
Q37. рдХ्рдпा Balban рдХी рдиीрддि рдЬрди–рдХрд▓्рдпाрдг рдкрд░ рдХेंрдж्рд░िрдд рдеी рдпा рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा–рдХेрди्рдж्рд░िрдд?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा–рдХेрди्рдж्рд░िрдд; рдЬрди–рдХрд▓्рдпाрдг рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдоुрдЦ्рдп рдПрдЬेंрдбा рдирд╣ीं рдеा।
Q38. Nasiruddin–Balban рдЪрд░рдг рдХे рдмाрдж рдХौрди–рд╕ा рд╡ंрд╢ Delhi Sultanate рдоें рдЙрднрд░рдХрд░ рдЖрдпा?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: рдЦिрд▓рдЬी рд╡ंрд╢ (Alauddin Khilji рдЖрджि)।
Q39. Gulam Vansh рдоें рд╕рдмрд╕े рдХрдаोрд░ рд╕ुрд▓्рддाрди рдХिрд╕े рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै – Ilutmish рдпा Balban?ЁЯСБ️Show
рдЙрдд्рддрд░: Balban।
Q40. рдПрдХ рд╡ाрдХ्рдп рдоें – “Nasiruddin + Balban Phase” рдХो рдХैрд╕े рдпाрдж рд░рдЦें?ЁЯСБ️Show
Model Line:
“Pious Sultan, Powerful Wazir → Powerful Sultan, Fear-based Central Rule.”
(рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ुрд▓्рддाрди, рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╡рдЬ़ीрд░ → рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╕ुрд▓्рддाрди, рднрдп–рдЖрдзाрд░िрдд рдХेंрдж्рд░ीрдХृрдд рд╢ाрд╕рди)
